Kiedy nie musisz płacić za spadek lub darowiznę

Dostałeś spadek lub darowiznę? Przeczytaj, jak rozliczyć się z tych prezentów urzędem skarbowym.

Jako podatnicy wszyscy zostaliśmy podzieleni na trzy grupy podatkowe. Nie mamy wpływu na to, do której z nich się zaliczamy. Nie decyduje o tym bowiem wysokość naszych dochodów czy wielkość majątku, jaki mamy. Na to, do jakiej grupy zostaliśmy zakwalifikowani, wpływ ma jedynie stopień pokrewieństwa z osobą, od jakiej przyjmujemy spadek czy darowiznę.
Co ważne, od rodzaju grupy zależy, jakiej wysokości podatek będziemy musieli odprowadzić do urzędu skarbowego.

Pierwsza grupa
Zaliczają się do niej najbliżsi krewni lub powinowaci osoby przekazującej spadek czy darowiznę, czyli:
- mąż, żona;
- wstępni, czyli przodkowie danej osoby, na przykład jej rodzice, dziadkowie, pradziadkowie;
- zstępni, czyli potomkowie, a więc na przykład: dzieci, wnuki, a także prawnuki;
- pasierbowie;
- zięciowie;
- synowe;
- rodzeństwo;
- ojczym, macocha;
- teściowie.
WAŻNE!
Wprowadzona w życie 1 stycznia 2007 r. znowelizowana ustawa zwolniła z obowiązku płacenia podatku od spadków i darowizn wszystkie osoby z tej grupy podatkowej z wyjątkiem:
- zięcia,
- synowej,
- teściów.

Nie oznacza to jednak, że uprawnieni do ulgi mogą przyjąć spadek bądź darowiznę i zapomnieć o formalnościach. Nie. Tak jak wszyscy pozostali muszą wypełnić odpowiedni dokument i w określonym terminie zgłosić fakt otrzymania jakiejś rzeczy, pieniędzy czy praw do czegoś - np. autorskich - do urzędu skarbowego.

Druga grupa
Zalicza się do niej członków dalszej rodziny. Według ustawy podatkowej takimi osobami są między innymi:
- zstępni rodzeństwa (czyli ich potomkowie, a więc dzieci, wnuki, prawnuki);
- bracia i siostry rodziców;
- dzieci, wnuki i prawnuki (czyli zstępni) pasierbów;
- małżonkowie pasierbów;
- małżonkowie rodzeństwa;
- rodzeństwo małżonków;
- małżonkowie rodzeństwa małżonków;
- małżonkowie innych zstępnych, czyli potomków.

Trzecia grupa
Zakwalifikowane do niej zostały wszystkie pozostałe osoby, niespokrewnione z tą, która przekazuje im spadek albo darowiznę.

Nie musisz płacić za to, że otrzymałeś spadek, jeśli należysz do grupy osób, którym przysługuje taka ulga. Żeby z tego skorzystać, musisz spełnić dwa warunki:
1. Zawiadomić urząd skarbowy o tym, że otrzymałeś spadek w drodze:
- dziedziczenia;
- zapisu;
- dalszego zapisu;
- polecenia testamentowego.
Nic nie obywa się bez dokumentów, dlatego musisz koniecznie wypełnić formularz SD-Z1 (można go dostać w urzędzie skarbowym albo wydrukować ze strony Ministerstwa Finansów http://www.mf.gov.pl/). Musisz pamiętać, by jak najbardziej szczegółowo opisać podarowane ci rzeczy.
2. Koniecznie złożyć druk w wymaganym przepisami terminie. Jeśli się spóźnisz, automatycznie tracisz przywilej niepłacenia podatku, nawet jeśli jesteś najbliższą rodziną obdarowującego cię. Jeśli nie chcesz płacić, powinieneś zgłosić się do urzędu skarbowego najpóźniej miesiąc od otrzymania darowizny czy spadku.
Jeśli otrzymujesz coś w drodze dziedziczenia, termin na powiadomienie fiskusa zaczyna biec od dnia, w którym uprawomocniło się orzeczenie sądu, który stwierdził nabycie spadku.

PAMIĘTAJ!
Fiskusa nie interesuje sam fakt, że się stawiłeś w jego siedzibie, wyjaśniałeś coś z urzędnikami, złożyłeś odręcznie napisane zawiadomienie. Musisz złożyć w tym czasie w jego siedzibie wypełniony druk SD-Z1. Jest jednak wyjątek, dzięki któremu możesz się spóźnić, a mimo to i tak niczego nie zapłacisz.
Otóż, jeśli - jako spadkobierca - dowiesz się o otrzymaniu majątku po kilku miesiącach czy nawet latach od tego faktu, to rozliczyć się z tego z państwem musisz w ciągu miesiąca od dnia, w którym otrzymałeś taką wiadomość.
Nie myśl jednak, że wystarczy powiadomić urzędnika o tym, że nie wiedziałeś i teraz dopiero usłyszałeś od kogoś czy przeczytałeś w piśmie, iż twój majątek się o coś powiększył. Musisz mieć na to dowody, na przykład: wcześniej o orzeczeniu sądu nie wiedziałeś, bo byłeś za granicą i nie utrzymywałeś kontaktu z rodziną w Polsce albo też bliscy specjalnie przed tobą fakt ten zataili.
Zawiadomienia nie trzeba składać tylko w przypadku, gdy wartość spadku nie przekracza kwoty wolnej od podatku (obecnie jest to 9 637 zł).

UWAGA!
Aktualnie obowiązujące przepisy opodatkowania dotyczą spadków po osobach zmarłych otrzymanych po 31 grudnia 2006 r.

Rozlicz darowiznę
Takie same reguły obowiązują w przypadku darowizn. Generalna zasada jest taka, że z otrzymanych, w drodze darowizny od kogoś pieniędzy lub majątku w innej postaci (nieruchomości, dzieł sztuki) trzeba się rozliczyć z urzędem skarbowym i zapłacić. Jeśli tego nie zrobisz, a fiskus odkryje, że przyjąłeś darowiznę, naliczy ci 20 proc. podatku.
To, jakiej wysokości podatek będziesz musiał zapłacić, wyliczasz według tabeli. Podobnie jak w przypadku spadku, zależy od tego, jak bliską rodziną jesteś dla obdarowującego. Im dalsze pokrewieństwo, tym więcej zabierze państwo. Najwięcej zapłacimy, jeśli coś dostaliśmy od osoby obcej.

W tym przypadku szczęśliwcy, którzy nie muszą płacić nic, choćby dostali krocie (są to te same osoby, co wymienione wyżej jako zwolnione z płacenia podatku od przyjętego spadku) muszą jednak uważać na to, by prawa do niepłacenia nie stracić.
Nie musisz płacić podatku, jeśli złożysz w miesiąc od przyjęcia darowizny zgłoszenia SD-Z1 w urzędzie skarbowym, licząc od dnia wykonania umowy darowizny, czyli przeniesienia na ciebie własności rzeczy, z której masz się rozliczyć. Jeśli są to pieniądze, muszą zostać one przelane na twój rachunek bankowy. I musi być dowód, na którym widnieje, jaka kwota została na niego przelana. Takim potwierdzeniem jest np. przekaz pocztowy albo przelew bankowy.

WAŻNE!
Darowizna w gotówce nie jest zwolniona z podatku, bo fiskus lubi wiedzieć, ile dokładnie i od kogo dostaliśmy.
Prawo do niepłacenia dają darowizny tylko wtedy, kiedy:
* należysz do pierwszej grupy podatkowej i otrzymałeś nie więcej niż 9 637 zł od jednego darczyńcy,
* przekazanie majątku nastąpiło w drodze aktu notarialnego.
Jeśli spełniasz któryś z dwóch powyższych punktów, nie musisz składać do urzędu skarbowego formularza SD-Z1.

Jest jeszcze jedna okoliczność, kiedy nie musisz płacić podatku. Ominie cię rozliczenie z fiskusem w sytuacji, kiedy wykażesz, że całą darowiznę nie później niż rok od dnia jej otrzymania, przeznaczyłeś na jeden z poniższych celów:
- wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni;
- budowę lokalu w małym domu mieszkalnym;
- budowę własnego domu jednorodzinnego;
- kupno mieszkania stanowiącego odrębną nieruchomość;
- spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.
Musisz jednak pamiętać, że podatku nie zapłacisz tylko wtedy, kiedy oprócz powyższego warunku nie dostałeś więcej niż 9 637 zł od jednej osoby czy 19 274 zł łącznie od kilku.

UWAGA! Nawet jeśli jesteś zwolniony z podatku od spadków i darowizn, musisz jednak złożyć zeznanie SD-3 w urzędzie skarbowym. Tak jak w przypadku SD-Z1, możesz dostać formularz w każdym urzędzie albo pobrać go ze strony internetowej Ministerstwa Finansów http://www.mf.gov.pl/

Gdy dają ci mieszkanie
Wiele osób daruje czy zapisuje w testamencie swoim dzieciom czy innym bliskim nieruchomości. Otrzymać można zarówno dom, ziemię czy mieszkanie, jak i prawo do nich. To, czy zapłacimy od nich podatek, zależy, do jakiej grupy podatkowej jesteśmy zaliczeni oraz jak duże są darowane nam nieruchomości.

Do podstawy opodatkowania nie wlicza się domu ani mieszkania, jeśli są one mniejsze niż 110 mkw. powierzchni użytkowej (jeśli są większe, pod uwagę bierze się tylko wartość dodatkowych mkw., przypadających ponad tę powierzchnię). Ale to prawo działa tylko wtedy, kiedy nieruchomość taką dostałeś jako:
- własność czy współwłasność i stanowi ona odrębną nieruchomość;
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub udział w takim prawie;
- spółdzielcze prawo do domu jednorodzinnego albo udział w nim.
W przypadku nabycia części domu albo mieszkania czy też udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu, ulga przysługuje stosownie do wielkości tego udziału.

Dodatkowo, żeby skorzystać z tej ulgi, trzeba spełnić następujące warunki:
- mieć obywatelstwo polskie lub jednego z państw Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
- lub mieć miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub innego z wymienionych państw;
- nie być właścicielem innego domu czy mieszkania, stanowiącego odrębną nieruchomość. A jeśli nim jesteś, musisz przenieść własność na rzecz zstępnych (czyli np. dzieci, wnuków, prawnuków), Skarbu Państwa lub gminy w ciągu sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego);
- nie mieć spółdzielczego lokatorskiego lub własnościowego prawa do mieszkania ani też wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawa do domu jednorodzinnego lub lokalu w małym domu mieszkalnym. Jeśli jedno z takich praw masz, a nie chcesz dzielić się z fiskusem, powinieneś w ciągu pół roku od dnia złożenia zeznania podatkowego, przekazać je potomkom (zstępnym) lub do dyspozycji spółdzielni;
- nie być najemcą lokalu lub budynku albo rozwiązać taką umowę w ciągu sześciu miesięcy od dnia powiadomienia urzędu skarbowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
- w darowanym mieszkaniu zameldować się na pobyt stały;
- mieszkać w nim przez następne minimum pięć lat.

Ulga przysługuje spadkobiercom z pierwszej i drugiej grupy podatkowej. Spadkobiercy z trzeciej grupy mają do niej prawo tylko wtedy, jeśli opiekowali się spadkodawcą przez co najmniej dwa lata od momentu poświadczenia przez notariusza umowy o opiekę.

Sprzedaj bez podatku
Nawet jeśli spełnisz powyższe warunki, ale w ciągu pięciu lat od przyjęcia nieruchomości (wszystko jedno w jakiej formie) będziesz chciał ją sprzedać, musisz uważać, by nie stracić jednocześnie prawa do ulgi.
Zwolnienie z płacenia podatku będziesz miał nadal, jeżeli:
- sprzedajesz mieszkanie czy dom dlatego, że musisz się przeprowadzić, np. do innego miasta czy wyjechać za granicę;
- przeznaczysz pieniądze, jakie dostaniesz ze zbycia nieruchomości czy prawa do niej na kupno innego domu czy mieszkania albo udziału w nim czy spółdzielczego własnościowego prawa. I musisz zdążyć z tym w dwa lata od dnia, w którym sprzedałeś nieruchomość;
- w sprzedanym i kupionym domu czy mieszkaniu byłeś zameldowany na pobyt stały łącznie przez co najmniej pięć lat.

Kogo dopadnie fiskus
Jeśli spadek lub darowiznę otrzymuje osoba należąca do drugiej albo trzeciej grupy podatkowej, lub do pierwszej, ale nie jest objęta ulgą, musi wypełnić i złożyć w urzędzie skarbowym zeznanie podatkowe SD-3. Ma na to miesiąc od dnia nabycia praw lub rzeczy.
Urząd skarbowy wyda nam następnie decyzję o zapłaceniu podatku i poda jego dokładną wysokość. Trzeba będzie pieniądze te wpłacić w kasie urzędu lub na jego konto w terminie 14 dni od dnia wydania decyzji. O wysokości podatku decyduje stopień pokrewieństwa lub powinowactwa z darczyńcą.
PAMIĘTAJ! Nie płacisz podatku od całej otrzymanej kwoty, a jedynie od tego, co zostało z niej po odjęciu kwoty wolnej od podatku. Aktualnie wynosi ona:
- 9 637 zł - dla I grupy podatkowej;
- 7 276 zł - dla II grupy;
- 4 902 zł - dla III grupy.
Obliczając podatek, stosuje się zasadę, że przy nabyciu majątku od tej samej osoby, ale z różnych tytułów, odlicza się jedną kwotę wolną. Nadwyżka ponad tę kwotę podlega opodatkowaniu według skali podatkowej. Prawo to działa, jeśli co najmniej dwa razy otrzymaliśmy coś w ciągu nie więcej niż pięć kolejnych lat.

Każdy, kto rozlicza podatek za spadek czy darowiznę, musi wypełnić druk SD-Z1. Wygląda on podobnie jak PIT.

Część A. Tu wpisujesz nazwę i adres urzędu skarbowego, do którego kierujesz zgłoszenie, zaznaczasz cel wypełnienia formularza: złożenie zgłoszenia czy korekta, czyli poprawka.
Część B. To miejsce na twoje dane: imię, nazwisko, imiona rodziców, adres zamieszkania, datę urodzenia, numer PESEL.
Część C. Wpisujesz w niej dane osoby, od której masz spadek czy darowiznę, pola takie same jak w części dla ciebie.
Część D. Musisz zaznaczyć tytuł nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych. Do wyboru masz 13 możliwości: dziedziczenie, zapis, dalszy zapis, polecenie testamentowe, darowizna, polecenie darczyńcy, zachowek, nieodpłatne zniesienie współwłasności, nieodpłatna renta, nieodpłatne użytkowanie czy służebność, nabycie praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci, nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego. To, z jakiego tytułu należy ci się dana nieruchomość, inna rzecz czy pieniądze, zwykle zapisane jest w dokumentach.
Część E. To miejsce na dane dotyczące rodzaju dokumentu, który potwierdza, że stałeś się posiadaczem rzeczy lub praw majątkowych. Tu wybierasz jedną z pięciu opcji: testament, prawomocne orzeczenie sądu, umowa, ugoda, inny dokument, w zależności od tego, co spisał darczyńca.
Część F. To najobszerniejszy fragment. Musisz dokładnie wypisać wszystkie informacje o nabytych rzeczach lub prawach majątkowych. Fiskus musi bowiem wiedzieć, z czego się z nim rozliczasz i sprawdzić, czy inna osoba nie wpisała sobie np. tego samego domu. W przypadku nieruchomości podajesz jej adres i wartość rynkową, pieniędzy - kwotę i nazwę banku, który dokonał przelewu, samochodu - markę, model, rocznik i wartość.
Część G. Opisujesz stopień pokrewieństwa wobec osoby, od której dostałeś spadek lub darowiznę: zaznaczasz, czy jesteś jej małżonkiem, zstępnym, wstępnym, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem czy np. macochą.
Część H. Podajesz informację, w jaki sposób otrzymałeś pieniądze (przelew z banku, SKOK-u czy przekaz pocztowy), a także wpisujesz inne uwagi, np. dotyczące adresu do korespondencji (jeśli jest inny niż twój zamieszkania).
Część I. To miejsce na imię, nazwisko, datę i podpis - twój lub twojego pełnomocnika.
Część J. Wypełnia wyłącznie urząd skarbowy.

Podstawa prawna

Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dziennik Ustaw nr 228, poz. 2255 z późniejszymi zmianami)
Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dziennik Ustaw nr 123, poz. 776 z późniejszymi zmianami).
Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dziennik Ustaw nr 162, poz. 1118 z późniejszymi zmianami).