Obchody rocznicy Nocy Kryształowej w 2022. Tutaj 84 lata temu spłonęła wałbrzyska synagoga [ZDJĘCIA]

- Jak wyglądała wałbrzyska synagoga w 1905 roku, jej rycinę można zobaczyć w siedzibie naszego towarzystwa. A w 1938 roku doszło do krwawej Nocy Kryształowej. W całej Europie niszczone były sklepy żydowskie, wybijano szyby w oknach. To był odwet za zabicie niskiego rangą urzędnika niemieckiego w ambasadzie w Paryżu - wspomina Sabina Chrapek, przewodnicząca wałbrzyskiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

Przedstawiciele TSKŻ, wałbrzyskich środowisk górniczych oraz społecznicy spotkali się 10 listopada 2022 roku u zbiegu ul. Św. Jadwigi i Mickiewicza by wspomnieć wydarzenia, jakie miały tu miejsce 84 lata temu oraz przypomnieć gmach wałbrzyskiej synagogi, który feralnej nocy po podpaleniu spłonął i nigdy już nie został odbudowany.
W rocznicę tej czarnej karty historii Europy w miejscu, gdzie stała bożnica składane są kwiaty i zapalane znicze. Następnie zgromadzeni spotykają się na części nieformalnej obejmującej zwykle koncert lub inne prezentacje. Podobnie było również tym razem.

Członkowie wałbrzyskiego oddziału TSKŻ mają nadzieję, że miejsce, w którym stała wałbrzyska synagoga uda się trwale oznaczyć, by o tamtym obiekcie i wydarzeniach Nocy Kryształowej pamiętali nie tylko oni i garstka pasjonatów wałbrzyskiej historii.

- Pomysł już wykiełkował, muszę najpierw wystąpić do gminy żydowskiej we Wrocławiu z zapytaniem o fundusze na ten cel. Nim powstanie projekt zwrócimy się też do gminy o pozwolenie postawienia obelisku z tablicą informacyjną na gruncie miejskim. Zależy nam na trwałości planowanego przez nas monumentu, by zmiany właścicielskie tego prywatnego stojącego tu obiektu nie wpływały na trwałość obelisku w przyszłości - wyjaśnia Sabina Chrapek.

Ma ona nadzieję, że obelisk ten uda się ustawić za rok, na 85. rocznicę wydarzeń Nocy Kryształowej.

Wałbrzyska synagoga stała do feralnej Nocy Kryształowej u zbiegu dzisiejszej ul. Św. Jadwigi i Mickiewicza. Została zbudowana w latach 1882-1883 roku w miejscu ówcześnie uważanym za prestiżowe z uwagi na bliskość Rynku i Ratusza. Kamień węgielny pod gmach położono 5 września 1882 roku, a rok później, również we wrześniu, na Rosz ha-Szana, została konsekrowana.

Powstał murowany, dwukondygnacyjny budynek synagogi wzniesiony na planie prostokąta wybudowany w stylu eklektycznym z widocznym wpływem włoskiego renesansu. Wejście do budynku znajdowało się od ul. Św. Jadwigi. Z zewnątrz była niewyróżniającym się budynkiem, bez charakterystycznych żydowskich zdobień. Jedynym elementem zewnętrznym wskazującym na jej sakralny charakter były półokrągle zakończone okna na wysokości piętra. Gmach wyróżniał się też portalem obejmującym drzwi oraz środkowe okno ściany frontowej. Co ciekawe, przed synagogą znajdował się mały placyk z ogródkiem, dziś trudno uwierzyć, że całość ta mieściła się w tym miejscu, charakteryzującym się ciasną zabudową. Dzisiaj po tym miejscu nie ma ani śladu.
W czasach, gdy istniała bożnica, była ona gmachem oddzielonym od pozostałej zabudowy i to prawdopodobnie przesądziło o jej losie. Niemieckie bojówki paliły synagogi wolnostojące, zachowało się kilka obiektów w miejskich zabudowach.

Anna Grużlewska, specjalizująca się w badaniu historii Żydów na Dolnym Śląsku w książce pt. "Żydzi z prowincji. Świdnicki i wałbrzyski okręg synagogalny 1812 - 1945" wyjaśniła, że w Wałbrzychu żyło w 1939 roku 38 mieszkańców pochodzenia żydowskiego. Największa w regionie była gmina żydowska w Świdnicy. Wg danych przytaczanych przez Tamarę Włodarczyk i Ignacego Einhorna w "Przewodniku po żydowskim Dolnym Śląsku (region wałbrzyski)" w 1932 roku Gmina Synagogalna w Wałbrzychu liczyła 100 wyznawców judaizmu z Wałbrzycha, Podgórza, Sobięcina, Białego Kamienia, Boguszowa-Gorc i Szczawna-Zdroju.

Postępująca w latach 30. XX wieku "aryzacja" po raz pierwszy wykluczyła tę społeczność po to, by ich wille, sklepy i fabryki były przejmowane najpierw na zasadzie wymuszania, następnie w majestacie prawa. Odsprzedawali je za grosze lub oddawali by uratować rodzinę. Młodzi ludzie z poszukiwanymi zawodami znaleźli sposób na emigrację, wielu starszych popełniała samobójstwa.
W Noc Kryształową spłonęła nie tylko klasycyzująca synagoga w Wałbrzychu, spłonęła też ciekawej konstrukcji synagoga w Świdnicy, która stała przy Al. Niepodległości.

Przypominamy spotkanie w 74. rocznicę wydarzeń Nocy Kryształowej w 2012 roku