Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Rozmowa z prof. Krystyną Pierzchałą, neurologiem, kierownikiem Katedry i Kliniki Neurologii ŚAM w Zabrzu

[email protected]
Krystyna Bochenek: Co odżywia mózg i jakie są konsekwencje braku tego pokarmu? prof. Krystyna Pierzchała: Mózg odżywiany jest poprzez dopływ krwi. Krew dostarcza do niego tlen, absolutnie niezbędny w procesach ...

Krystyna Bochenek: Co odżywia mózg i jakie są konsekwencje braku tego pokarmu?

prof. Krystyna Pierzchała: Mózg odżywiany jest poprzez dopływ krwi. Krew dostarcza do niego tlen, absolutnie niezbędny w procesach odżywiania każdej komórki, oraz glukozę. Zatrzymanie krążenia na półtorej minuty powoduje nieodwracalne zmiany w mózgu. Oczywiście są one lokalne, bo mózg jest unaczyniony przez wiele naczyń. Gdybyśmy jednak mieli poważne uszkodzenie z zamknięciem dużych pni naczyniowych, to śmierć mózgu może wystąpić bardzo szybko.

KB: Czy możemy w jakiś sposób dbać o mózg?
KP: Powinniśmy o niego dbać, bo nie przyrasta nam neuronów, natomiast poprzez uczenie się w sensie nabywania umiejętności intelektualnych oraz ruchowych, poprawiamy albo wzbogacamy ilość połączeń między neuronami.

KB: Czyli trzeba cały czas ten mózg trenować?
KP: Tak, i to zarówno w zakresie funkcji psychicznych, czyli naszych umiejętności intelektualnych, jak również sprawności ruchowej. Aktywność fizyczna również jest potrzebna dla mózgu.

KB: Czy przyjmowanie witamin ma znaczenie dla kondycji mózgu?
KP: Układ nerwowy przy pobieraniu pożywienia z krwi i zużywania go wykonuje pracę energetyczną. Niekiedy jest to porównywane do pracy dużego pieca, w którym dochodzi do spalania glukozy, a spalanie to odbywa się przy obecności witamin. One są koenzymami tych reakcji, które pozwalają komórce nerwowej, a więc mózgowi odżywiać się. Dla układu nerwowego ważne są witaminy z grupy B.

KB: Czy przyjmowanie ich w formie tabletki też wzmacnia mózg? Czy powinniśmy je raczej czerpać z jedzenia?
KP: Powinniśmy dbać bardziej o naturalny dowóz witamin. Prawidłowo ułożona dieta zabezpiecza nasze potrzeby. Gdybyśmy mieli schorzenia zaburzające przyswajalność pokarmów, to wtedy trzeba je przyjmować w postaci syntetycznej - w postaci tabletki czy nawet zastrzyku.

KB: Czy można te witaminy przyjmować na własną rękę?
KP: Witaminy, które są rozpuszczalne w wodzie, gdy są przyjmowane w nadmiarze wydalają się przez nerki. Część witamin np. witamina A wchłania się z tłuszczami. Mózg składa się w dużej mierze z substancji tłuszczowych i nadmiar tej witaminy jest niekorzystny dla mózgu.

KB: Mówi pani profesor, że powinniśmy ćwiczyć, trenować, bo to jest dobre dla naszego mózgu. Co pani radzi osobom, które nie pracują już zawodowo, ich sprawność ulega pogorszeniu?
KP: Na pewno należy uwzględnić to co lubimy, czym się interesujemy, bo wtedy tylko mamy mobilizację do pewnych zajęć. Dla jednych może to być rozwiązywanie krzyżówek, nauka języków obcych, dla innych czytanie gazet. Każdy musi dostosować tę aktywność do tego co lubi, bo musi to być wykonywane z chęcią a nie z przymusem.

KB: Krzyżówkę możemy rozwiązywać posiłkując się encyklopedią, natomiast nauka języków wymaga przyswajania obcych słów a to z wiekiem wydaje się trudniejsze. Czy tak faktycznie jest?
KP: Jest pewien okres w którym dochodzimy do maksimum naszych możliwości. To jest okres dojrzałości. Natomiast potem ważne jest, żeby przez aktywność umysłową długo utrzymać to swoje maksimum. Będzie ono inne dla każdego człowieka, bo genetycznie mamy różne możliwości i predyspozycje. Niekiedy trzeba w to włożyć więcej pracy, ale to nieprawda w pewnym wieku już nic nie możemy zapamiętać. Są choroby, które ewidentnie utrudniają możliwość zapamiętywania, ale nawet osobom dotkniętym tymi chorobami zalecamy, żeby o tę aktywność dbały. To może być niekiedy czytanie gazet, ale to będzie czytanie, czyli nabywanie wiadomości, a nie tylko „patrzenie przez okno”.

KB: Co zrobić, by lepiej zapamiętać to czego się uczymy?
KP: Zapamiętujemy wtedy, kiedy jesteśmy absolutnie skupieni na tej czynności. Jeżeli czytamy albo próbujemy się czegoś nauczyć, a jednocześnie myślimy o tym, czy coś się np.: w kuchni się nie przypala posiłek albo czy zapłaciliśmy rachunek, to na pewno nie zapamiętamy tego nad czym pracujemy. Uczenie się to jest skupienie się na przedmiocie i jeśli wydaje się nam, że mamy gorszą pamięć to raczej należy sprawdzić czy nie jesteśmy zdekoncentrowani lub w złym nastroju.

KB: Jak bardzo alkohol szkodzi mózgowi?
KP: Mózg w dużej mierze zbudowany jest związków tłuszczowych. Tłuszcze składają się również na osłonkę nerwów, czyli tych wypustek, które wychodzą z komórki. Nadużywanie alkoholu zaburza funkcjonowanie samej komórki i jednocześnie niszczy tę osłonkę. Porównuję to często do tego jakbyśmy drut elektryczny odarli z izolacji. Pozbawiony tej osłonki nerw ulegnie całkowitemu uszkodzeniu, bo wiedzie one ze sobą również naczynia i substancje odżywcze. W ten sposób alkohol niszczy zarówno nerwy obwodowe. W następstwie dochodzi do zaniku mięśni, a także zaniku komórek nerwowych. Nadużywający alkoholu maja zarówno kłopoty z uwagą, pamięcią, zaburzenia psychiczne i ruchowe.

KB: Czy można mózg zregenerować po tych incydentach alkoholowych?
KP: Jeżeli w miarę wcześnie to tak, bo możliwość odnowy, reorganizacji czynnościowej jest duża. Natomiast to, co uległo uszkodzeniu całkowitemu (zanikowi) już nie wróci.

KB: Czy są leki, które poprawiają kondycję mózgu?
KP: Choroba Alzheimera jest taką, w której zaburzenie i osłabienie pamięci jest najwyraźniejsze. Nie mamy leków, które są w stanie cofnąć te zmiany, ale mamy takie, które w pewnym etapie choroby są w stanie poprawić funkcjonowanie pacjenta. Bo w tej chorobie zwyrodnieniowej najpierw zaczyna brakować przekaźnika, który niesie informację chemiczną między neuronami w rejonach mózgu odpowiedzialnych za pamięć, a potem dochodzi do uszkodzenia komórek. Te leki skutkują wtedy, kiedy neurony żyją i chcemy tylko poprawić przekaźnictwo pomiędzy nimi.

KB: Jakie są przyczyny chorób mózgu?
KP: Neurolog zajmuje się chorobami, które są związane z organicznym uszkodzeniem mózgu, czyli nie z zaburzeniem funkcjonowania w sferze emocji i psychiki, tylko szkodą w neuronach. Ona może być konsekwencją ucisku i to będzie guz lub krwiak np.: po urazie. Choroba może być spowodowana degeneracją, czyli przedwczesnym obumieraniem komórek i to jest np. choroba Alzheimera, Parkisona, lub nieprawidłowym wyładowaniem w neuronie np.: w padaczce. Informacje w mózgu są przekazywane jak impuls elektryczny. Jeżeli dochodzi do nieprawidłowego wyładowania i przekazywania impulsu pomiędzy obszarami mózgu może nastąpić utrata świadomości z różnymi objawami dodatkowymi, czyli napad padaczki. Są również takie choroby, które są zakodowane genetycznie np. choroba związana z nieprawidłowym gromadzeniem jonów miedzi - choroba Wilsona. Odkładające się jony miedzi powodują uszkodzenie wątroby i niektórych obszarów mózgu. Objawia się to drżeniem, ale innym niż w chorobie Parkisona. Nazywamy to nawet „trzepotaniem”. Z czasem dochodzi również do upośledzenia funkcji psychicznych, do uszkodzenia wątroby i soczewki oka.

KB: Dużą kategorią chorób jest udar mózgu.
KP: Tak, to jest zaburzenie w krążeniu krwi nazywane popularnie wylewem. Wylew w rozumieniu neurologów to wylew krwi do tkanki. Możemy mieć też sytuację odwrotną - zaburzenie dopływu krwi do jakiegoś obszaru i to jest zawał, który kojarzy nam się bardziej z sercem, ale zawał może być też w mózgu. Występuje wtedy, gdy jakiś obszar mózgu nie otrzymuje tyle krwi, ile wynosi jego zapotrzebowanie.

KB: Jakie badania wykonuje się w neurologii?
KP: Przy utracie przytomności - EEG, czyli elektroencefalogram, bo podobnie jak EKG w chorobach serca, obrazuje czynność mózgu. Jeżeli jest to uszkodzenie wczesnodziecięce, okołoporodowe lub guz mózgu to wykonujemy tzw. badania obrazowe, czyli tomografię komputerową, rezonans magnetyczny. Jeżeli chcemy rozpoznać czy jakieś zaburzenie np. zawrót głowy jest związany z okresowym złym dopływem krwi do mózgu wykonujemy badanie przepływu krwi w naczyniach przed- i śródmózgowych. To są podstawowe badania, które dają wgląd w główne mechanizmy w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia mózgu. W badaniu elektromiograficznym możemy ocenić mięśnie i nerwy obwodowe.

KB: Czy udar i zawał mózgu znaczą to samo?
KP: Udar mózgu jest pojęciem nadrzędnym. Przy udarze myślimy o udarze krwotocznym i to jest ten „wylew” mózgowy oraz udarze niedokrwiennym, czyli zawale mózgu.

KB: Jakie znaczenie dla mózgu mają tzw. złote godziny?
KP: Bardzo ważne. Mózg jest mało wytrzymały na niedokrwienie, niedotlenienie, na brak glukozy. Aktualnie propagowane sposoby leczenia tych chorób mózgu są podobne do tych, które stosuje się w zawale serca. Tyle że komórka nerwowa jest bardziej wrażliwa, a w mózgu szkody występują szybciej i w innym mechanizmie. Dlatego ważny jest ten czas i ważna jest też świadomość, że niekiedy objawy udaru mózgu mogą się objawiać tylko zawrotem głowy lub zdrętwieniem jakiejś części ciała. Często zawał mózgu dzieje się po nocy i mówimy: „pewnie źle spałam i ręka mi zdrętwiała, przejdzie mi, poczekam”. A to może być zawał.

KB: Kiedy mamy poczekać, a kiedy od razu szukać pomocy?
KP: Jeśli jest to osoba w średnim wieku, która ma nadciśnienie, cukrzycę pali papierosy, chorowała na serce to powinna nie czekać tylko udać się do szpitala.

KB: Na własnych nogach? Może jechać samochodem?
KP: Nie, trzeba prosić o przewiezienie.

KB: Często mówimy, że mózg jest plastyczny. Na czym polega owa plastyczność?
KP: Mózg może odbudowywać wypustki z neuronu, może je nawet na nowo wyprowadzać i bardziej rozgałęziać. Jeżeli dojdzie do wylewu, czyli krwotoku lub zawału i coś zostanie nieodwracalnie uszkodzone to mózg ma zdolność wysyłania tych wypustek i omijania tej szkody oraz łączenia poszczególnych ośrodków z sobą. Na tym zasadza się rehabilitacja, poprzez usilne wykonywanie ćwiczeń zmuszamy mózg do tworzenia nowych połączeń lub przejęcia funkcji prze neurony dotychczas mniej aktywne.

KB: Kiedy dochodzi do obrzęku mózgu?
KP: Obrzęk to nagromadzenie nieproporcjonalnie dużej ilości wody w obrębie mózgu, w neuronie i poza neuronem, a wszystko w sztywnej puszce jaką stanowią kości czaszki. Nadmiar płynu może spowodować wtłoczenie mózgu do otworu podpotylicznego i kanału kręgowego, a wtłoczeniu ulega ta część mózgu, w której znajdują się najważniejsze ośrodki: oddechowy i sercowo-naczyniowy.

KB: Czy mózg kobiety wygląda inaczej i ma inne predyspozycje niż mężczyzny?
KP: Nieco cięższy jest mózg mężczyzny. Odwrotnie jest przy urodzeniu - mózg płci żeńskiej jest o 100 gram cięższy niż męski. Są takie prace, które wskazują, że półkula niedominująca w której zgromadzone są umiejętności wyobrażeniowo-przestrzenne, jest bardziej aktywna u mężczyzn przy rozwiązywaniu tych samych zadań co u kobiety.

KB: Skoro mózg nie boli, to dlaczego boli nas głowa?
KP: Ból głowy to mechanizm naczyniowo-nerwowy. Mózg nie ma komórek bólowych, natomiast z pnia mózgu wychodzą nerwy m.in. czaszkowe i wśród nich jest np. nerw piąty, trójdzielny, który unerwia twarz. Podrażnienie tego nerwu daje odczucie bólu. Inaczej jest z migreną, czyli też bólem głowy, ale wyzwolonym nieprawidłową reakcją naczynia. Takie naczynie daje obrzęk, który naciska na ścianę naczynia, a tu umieszczone receptory odbierają i rejestrują ten bodziec jako ból.

KB: Czy są takie choroby mózgu, które nie manifestują się bólem głowy?
KP: Tak. Choroby mózgu to również choroby psychiczne. Lub choroby nerwów obwodowych i tam ból głowy nie jest dolegliwością zasadniczą. Ból głowy jest ostrzeżeniem i zwiastuje początek rożnych schorzeń. Natomiast takie choroby jak choroba Parkisona czy Alzheimera nie mają w swoim obrazie bólu głowy jako objawu wiodącego. Ostry ból głowy występuje w udarze, w guzach mózgu, zapaleniu opon i mózgu.

KB: Uderzamy się w głowę upadając, uprawiając sport czy w hamującym samochodzie. Kiedy uraz głowy powinien nas niepokoić? Kiedy możemy mówić o wstrząśnieniu?
KP: Wstrząśnienie mózgu jest zdefiniowane jako chwilowe, sekundowe wyłączenie świadomości. Czyli nie uderzenie i silny ból, tylko chwilowa niepamięć jest ważna dla tego rozpoznania. Jeżeli po urazie wstępuje ból, on się nasila, dołączają do niego wymioty to jest to ostrzeżenie, że coś się dzieje poważnego. W następstwie wstrząśnienia mózgu może dojść do obrzęku mózgu. Należy zgłosić się bezwzględnie do szpitala, bo wymaga to wykonania badania tomograficznego, które wykaże czy mamy tylko obrzęk powstrząśnieniowy, czy może jest to krwiak pourazowy, a ten jest stanem zagrożenia życia i trzeba go leczyć neurochirurgicznie. Tu już nie pomoże tabletka od bólu głowy.

KB: Skoro o tabletkach mowa. Czy możemy bezkarnie je przyjmować?
KP: Nie można bezkarnie przyjmować tabletek od bólu głowy. Jest taka kategoria bólów głowy nazywana „bólami głowy z odbicia”, czyli przewlekle zażywanie ogólnodostępnych leków przeciwbólowych może powodować również bóle głowy.

KB: Granica wieku wydłuża się. Czy mózg jakaś bariera wieku dla mózgu?
KP: Mózg jak całość organizmu, jeżeli jest dobrze używany, chroniony przed czynnikami szkodliwymi może nam służyć i ponad 100 lat. Na jakość mózgu składa się jednak zdrowie wielu narządów. Jeśli mamy przewlekłą żółtaczkę, to ona działa też niekorzystnie na mózg. Jeżeli ktoś ma niewydolność nerek, to odnosi również szkodę mózgową. Nie można dbać tylko o jeden narząd, nie dbając o inne.

KB: Czy w miarę upływu lat mózg „zużywa” się?
KP: Tak, jest takie pojęcie apoptozy - zaprogramowanej śmierci komórki. Ono dotyczy wszystkich narządów, również mózgu. Na obrazach tomograficznych mózgu starszych pacjentów widać poszerzenie przestrzeni w których jest płyn a nie tkanka mózgowa. Mózg podlega atrofii, natomiast nie jest taki stopień zaniku, żebyśmy mogli powiedzieć, że w wieku 90-100 lat będziemy mogli tylko wegetować. Nie ma takich badań, które określałyby do jakiego wieku życia mózg zachowuje pełną aktywność.

KB: Człowiek umiera, gdy występuje śmierć mózgowa, a nie gdy serce przestaje bić.
KP: Tak. Serce budzi wiele emocji i jest w centrum uwagi, ale bez mózgu nie może funkcjonować.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Te produkty powodują cukrzycę u Polaków

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na bielawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto