Wałbrzych: Ruiny świątyni nazistów i brak pomysłów, co z nimi zrobić (ZDJĘCIA)

Rozpoczęcie prac remontowo-konserwatorskich popadającej w ruinę budowli mogłoby się zakończyć oskarżeniami pod adresem władz Wałbrzycha o propagowanie nazimu. Pozostawienie mauzoleum bez dozoru naraża z kolei władze Wałbrzycha na zarzuty, że nie troszczą się o stan techniczny obiektu objętego ochroną konserwatora zabytków. Dlatego w mieście nie podejmuje się jakichkolwiek działań w sprawie mauzoleum, chociaż pojawia się ono w większości materiałów promocyjnych Wałbrzycha, które są adresowane do turystów.

Obiekt został wybudowany w latach 1936-1938 jako nazistowskie Mauzoleum Dumy, Chwały i Siły, nazwanego Ehrenmal. Był on elementem realizowanego w całych Niemczech programu wznoszenia spektakularnych pomników chwały. Miały być miejscem czci i chwały poległych w boju germańskich żołnierzy, wybitnych wodzów, a także miejsc bitew. Swego rodzaju hitlerowskie sanktuaria, wzorowane na architekturze militarnej, miały pełnić nie tylko rolę propagandową. W zamyśle ich pomysłodawców, miały być także miejscem indoktrynacji niemieckiej młodzieży. Dlatego przy mauzoleach tworzono sporych rozmiarów place defiladowe, służące masowym zlotom.

Tragiczny finał wygłupów nastolatków w ruinach nazistowskiego mauzoleum w Wałbrzychu

Wybór miejsca budowy wałbrzyskiego mauzoleum nie był przypadkowy. Ulokowano je na wzgórzu w dzielnicy Nowe Miasto. Dzięki temu osoby odwiedzające to miejsce mogły podziwiać panoramę Wałbrzycha (niem. Waldenburga), a samo mauzoleum było doskonale widoczne w znacznej części miasta. Szczyt wzgórza, na którym posadowiono budowlę, nie był wówczas porośnięty wysokimi drzewami, jak ma to miejsce teraz. Przygotowanie projektu Ehrenmal powierzono Robertowi Tischlerowi - czołowemu niemieckiemu twórcy sztuki cmentarnej. Od 1929 do śmierci w 1959 roku pełnił funkcję naczelnego architekta Narodowego Związku Niemieckiej Opieki nad Grobami Wojennymi (niem. Volksbundes Deutscher Kriegsgräberfürsorge). Zasłynął zaprojektowaniem cmentarza wojennego w Liny-devant-Dun w Lotaryngii dla ofiar bitwy pod Verdun. W 1959 roku wzorując się na stworzonej przez siebie budowli w Wałbrzychu, zaprojektował mauzoleum i cmentarz żołnierzy Afrika Korps w egipskim El Alamein.

Wałbrzyskie mauzoleum po wybudowaniu miało wymiary: 24 metry szerokości, 27 metrów długości i prawie 6,5 metra wysokości. Do jego budowy użyto bloków wapiennych przywiezionych m.in. z Opolszczyzny. Całość ważyła około 50 ton. Pod budowlą wydrążono kilkadziesiąt metrów korytarzy do czterech metrów głębokości. Do ozdobienia stropów krużganków wewnątrz mauzoleum użyto złocone oraz wykonane z białego i niebieskiego marmuru mozaiki. Na środku kwadratowego i wyłożonego kostką brukową dziedzińca z bokami o długości 16 metrów, ustawiono spiżowy i mierzący niespełna 7 metrów wysokości znicz. Był on niezbyt udanym dziełem berlińskiego rzeźbiarza i malarza Ernsta Geigera. Znicz był wsparty na rzeźbach czterech lwów, które były nieproporcjonalne i małe w stosunku do całości. Przez to przywoływały skojarzenia krzyżówki jamnika z dzikiem.

Na zwieńczeniu znicza, umieszczono rzeźby trzech młodych mężczyzn, którzy trzymali na swoich barkach misę, w niej zaś przez całą dobę podtrzymywany był germański płomień Walhalli. Znicz połączono z gazociągiem. Płonął, aż do końca wojny. Na pylonach przed wejściem do mauzoleum umieszczono dwa granitowe orły, siedzące na kulach ze swastykami. W 1938 roku uroczystego otwarcia Mauzoleum Dumy, Chwały i Siły, dokonał gauleiter Wagner. Oficjalnie budowla została poświęcona pamięci 23 zabitych pionierów ruchu narodowosocjalistycznego na Śląsku (żaden nie pochodził z Wałbrzycha) oraz 177 tys. Ślązaków poległych w I wojnie światowej.

Historia obeszła się z nazistowskim pomnikiem w Wałbrzychu wyjątkowo łagodnie. Nie podzielił on losu większości podobnych budowli i nie został wyburzony, bądź wysadzony w powietrze. Decyzją władz Wałbrzycha ograniczono się jedynie do rozbicia dwóch orłów i kul ze swastykami, na których były posadowione. Zlikwidowano również gazociąg i usunięto z jej dziedzińca spiżowy znicz, który prawdopodobnie został rozbity i trafił na złom. Pozostała część budowli dziwnym trafem przetrwała i stała się jednym z ulubionych miejsc spacerów wałbrzyszan. Pod koniec 1955 roku władze Wałbrzycha ogłosiły, że w dniu Święta Pracy - 1 maja 1956 roku, na terenie miasta zostanie oddany do użytku ośrodek wczasów letnich. Inwestycji jednak nie zrealizowano.

Sprawa zagospodarowania mauzoleum powróciła w 1967 roku. Władze miasta opracowały wówczas plan zagospodarowania przestrzennego wzgórza, na którym stoi obiekt. Miało tam powstać miejsce rekreacji i wypoczynku. Skończyło się na planach. Do ruin mauzoleum najłatwiej jest dojść z wałbrzyskiego Rynku przez ul. Kościuszki, pl. Tuwima, a następnie ulice: Piłsudskiego i Nowowiejską. Następnie należy kierować się do lasu za szkołą podstawową nr 23.